INFOMAYA

Áaprobaarta’ab reforma ti’al Poder Judicial way Yucatán
2025-03-03
Tu noj kaajil Jo’, Yucatán 3 ti’ marzo 2025
Aktáan Sesión extraordinaria úuch tu k’iinil 3 ti’ marzo tuláakal le u 35 diputadosi le LXIV Legislatura tu áaprobaarto’ob le dictamen ikil u jeltúiumbensa’al u noj a’almajt’aanil Yucatán tu yóolal reforma t’al poder judicial tu lu’umil yucatan, kun ts’abal u páajalil le u yéeya’al tumeen kajnáalo’ob le túumben magistrados, magistradas, juezas yéetel jueces
Aktáan sesión le diputado Wilmer Monforte marfil, presidente ti’ le juntai gobierno yéetel coordinación politcia le congreso tu tsikbaltaj, ku beytal le reformaob tumeen táanil paklamtsikbalta’al ti’al u ch’a’abala táan tu yóolal le u yutsil yucatecos
Le u diputadoi Morena Alejandro Cuevas Mena tu k’ubaj propuestas ti’al u táakbesa’al ichil le dictamenob, bey uchik u áaprobaarta’al, bey xan le le u diputadoi PAN Roger José Torres Peniche tu tsolaj le u bancadai PAN votarnaj tu favor, ku tselal le u tuukil partidismo ti’al u kaxanta’al utsil ti’al yucatecos".
Le u diputado ti’ PRI, Gaspar Armando Quintal Parra,tu tsolaj le u tusbeelil le Congreso Federal unaj beykunsa’al tumeen chéen bey ku jaakúunta’al le democracia deliberativa.
Le ka’aj máan t’aan Tribuna le diputado Javier Renán Osante Solís ti’ MC tu ya’alaj le k’iina jach u súutukil u k’e’exel bix u beeta’al justicia way t- noj lu’umil.
Uchik u áaprobaarta’al le reforma estatal ku tsikbe’enta’al le tusbeelil beeta’an ichil le reforma ti’ constitucional federal tu k’iinil 11 ti’ septiembre 2024, ikil u ts’abal ti’ legislaturas locales 180 k’iinio’ob ti’al u jeltúumbenssik le u Constitución Locales.
LE DICTÁMENES APROBAARTA’AB AKTÁAN SESIÓN EXTRAORDINARIA
Junpayil ti’ le reforma ti’al poder judicial, áaprobaarta’ab u láak’ dictamenes je’ex ti’al
Lel dictamen ikil u jeltúumbensa’al le u Códigoi Administración Pública, le ti’al Municipios tu yóolal u tusbeelil u yóoksa’al meyaj nojoch wíiniko’ob, bey k’ubab tumeen le partido Movimiento Ciudadano.
Le dictamenob ku tusbeeltik kex u 3% ti’ tuláakal le u jmeeyjiklo’ob Gobierno wáa Ayuntamientos ka oksa’ak kajnáalo’ob nuumo’ob yéetel min kex u 2% ti’al nojoch máako’obultos ti’ le 106 municipios,le je’elob ku taasik utsil ti’ le kajnáalo’ob ti’al u yantal meyaj ti’ob ti’al u chan utsiltal u kuxtalo’ob.
Le Diputado Javier Renán Osante Solís tu tsolaj, junp’éel noj náajalil ti’al u lu’umil a Yucatán.
Le diputado Rafael Gerardo Montalvo Mata (PAN) tu tsikbaltaj le u ja’abil nojoch wíiniko’ob ma’ unaj u kail u bejil yéetel le u yilala mix ba’a u biilal wáa ma’ tu beytal u meyaj, le iniciativaob ku tusbeeltil u chíimpolta’al nooch máako’ob tumeen ku taasik utsil ti’ le kajnáalo’ob junjunp’íitil u bin u chíijilo’ob le óolal le Fracción Legislativa ti’ PAN votarnaj tu favor le dictamenob.
-Le dictameno’ob ikil u jeltúumbena’al u noj a’amajt’aanil Yucatán ti’al yaan le tu yóolal :
•le derechos le máaxo’ob ku meyajtiko’ob lu’um wáa k’áaxs,le u proponentei le iniciativaob , diputado Wilmer Manuel Monforte Marfil (MORENA)tu tsikbaltaj junp’éel justicia social tumeen ku tusbeelta’al u chíimpolta’al le u meyajil lu’um tumen jach k’a’anan ti’al u náajalil ek lu’umil.
•tu yóolal utsilkuxtal ba’alchge’ob wáa bienestar animal,iniciativa k’uba’an tumeen le Diputado José Julián Bustillos Medina,máax tu tsikbaltaj junp’éel páajtalil le u k’exa’al bix u yila’al ba’alche’ob tumeen ku yu’ubiko’ob muk’yaj wáa yaabilaj, beyxan le u xu’ulsa’al u seen pech’ óoltal ba’alche’ob”
•dictamen tu yóolal le u chíimpolta’al u derechos le comunidad LGBTIQA+,le diputado Gaspar Quintal Parra (PRI) tu ki’imak óolta’al ichil ui t’aan tumeen ku chíimpota’al le u le kajnáalo’b táaka’an ichil le múuch’kabil LGBTQ+ ichil u ts’íibiltusbeelil le noj a’almajt’aan way Yucatán, junp’éel justicia, k’a’ana xan le u beykusa’al le keet múuch’kuxtalil kaaj tu’ux ku tsikbe’enta’al u derechos tuláakla kajnáal’ob, le u yantal páajtalil ti’ yéetel u kuxtal je’ex bix u k’áate’, ma’ unaj u pek’a’ala tu yóolal le u orientación sexual wáa identidad de género”.
•ku je’ets’el u chíimpolail ti’al tuláakal kajnáalo’ob le túumben derecho humano ti’al jets’eknakil le wáa derecho a la paz le diputado Ángel David Valdés Jiménez (PAN) tu tsikbaltaj junp’éel u tssolmeyajil le agenda ti’al u beykunsa’al yéetel u yantal u un’ukulil ti’al u yantal utsil kuxtal je’ex bix k’ajóola’an u lu’umil Yucatán